حاجی محمد محقق وزیر پلان (برنامه) افغانستان را در منزل (طبقه) سوم وزارتخانه‌اش در کابل ملاقات کردم. پیش از این شنیده بودم که درس خوانده اصول و فقه و خارج است. محافظینش به طور کامل وسایلم را تلاشی (بازرسی) می‌کنند. از صندلی‌اش بلند نمی‌شود فقط با خنده جواب می‌دهد و هنگام رفتن هم بدون این که بلند شود خداحافظی می‌کند. آن‌چه می‌خوانید گفت‌وگویی است که ماه گذشته با وی در کابل انجام شده است.

اولین سوالم را این طور شروع می‌کنم که یک تحصیل کرده خارج و فقه چه ارتباطی با اقتصاد و مدیریت اقتصادی و وزارت پلان (وزارت برنامه و بودجه) دارد؟

وزرا معمولا از پایگاه‌های مردمی‌شان به کابینه می‌آیند و همچنان که رییس‌جمهوری همین‌طور است. عین این اشکال در مورد روحانیونی که رییس‌جمهور هستند نیز وارد است.

اما روی هم رفته زیاد بی‌ربط هم نیست. مسایل و درس‌های فقه، اصول و روحانی زیاد با مسایل و درس‌های اقتصادی بی‌ربط نیست. ضمن این که این امکان وجود دارد در کنار درس‌های فقه و اصول مطالعات اقتصادی انجام داد. یک روحانی می‌تواند تا سطح دکتری در رشته‌های دیگر درس بخواند. همان‌طور که مشهود است، انقلاب ایران را دکتر آیت‌الله‌ها به وجود آوردند. بنابراین من در این مورد اشکالی نمی‌بینم. علاوه بر این بیشتر کار تخصصی وزارت پلان را معاونین و مدیران و کارشناسان آن انجام می‌دهند و مدیریت و جمع‌وجور کردن این‌ها کار وزیر است.

وضعیت وزارت پلان از نظر کارشناسان و نیروهای متخصص چگونه است؟

وزارت پلان‌گذاری در افغانستان یک سابقه 43 ساله دارد و در عرصه‌های مختلف ملی و منطقه‌ای پلان‌گذاری کرده است. فعلا هم برنامه ما ادامه همان کار است. متخصصین ما در رشته‌های مختلف در حال انجام این کارها هستند.
اما واقعیت این است که با توجه به 23 سال جنگ در افغانستان اکثر مغزها و تحصیل‌کرده‌های افغانی به خارج کشور رفته‌اند. تعداد زیادی از کارمندان و متخصصین ارشد وزارت پلان افغانستان در حال کار با موسسات بین‌المللی و سازمان ملل هستند.
البته یک تعدادی از آن‌ها فعلا در وزارت پلان مشغول به کار هستند.

چه تعداد هستند؟

روسای بخش‌ها و مدیران متخصص هستند.

آیا بودجه‌ها و برنامه‌های چندساله نیز در این وزارت پلان طراحی شده است. به ویژه در زمان طالبان؟

یک وقتی در زمان داوودخان برنامه هفت ساله و پنج ساله‌ای طراحی شد. در زمان حکومت کمونیست‌ها به دلیل جنگ داخلی عمده برنامه‌ها سالانه بود. در زمان طالبان هم ظاهرا چنین کاری می‌کردند. فعلا هم ما یک پلان (برنامه) دو ساله تهیه کرده‌ایم که باید در این دو سال چه بکنیم. از میزان کمک‌های بین‌المللی به افغانستان، چه میزان آن باید صرف کارهای زیربنایی شود و چه میزان نیز صرف هزینه‌های جاری ضمن این که این بودجه در خزانه کشور افغانستان نیست و در اختیار کشورهای کمک‌دهنده است. تعدادی از طرح و پروژه‌های اجرایی که ما برای انجام آن‌ها با پیمانکاران قرارداد امضا می‌کنیم، به وسیله این کشورهای کمک‌کننده تامین اعتبار خواهد شد.

کل بودجه عمومی افغانستان برای ارسال چه میزان است؟

برای امسال بودجه کل 8/1 میلیارد دلار برآورد شده است. البته این مبلغ به خزانه دولت افغانستان واریز نشده است، بلکه قسمت اعظم آن به وسیله کشورهای کمک‌دهنده به دفاتر سازمان ملل و NGOهای (سازمان‌های غیردولتی) فعال در افغانستان پرداخت شده است. البته آن‌ها از طریق موسساتی که در وزارت پلان به ثبت رسیده‌اند، وارد عمل می‌شوند و آن‌ها را هزینه می‌کنند. پروژه‌ها و برنامه‌های ما مشخص است و این موسسات غیردولتی پس از هماهنگی با ما بر روی این پروژه‌ها کار می‌کنند، اما بودجه را خودشان تهیه می‌کنند و می‌پردازند. این هماهنگی‌‌ها نسبی است.

غیر از کمک‌هایی که گفته شده به دولت افغانستان داده خواهد شد، منابع درآمدی دیگری که در افغانستان وجود دارد، از نظر وزارت پلان چه هستند؟

تمام منابع درآمدهای ما با توجه به 23 سال جنگ به شدت دچار آسیب شده است. در بودجه فعلی ما چنین چیزی را لحاظ نکرده‌ایم. تمام بودجه وابسته به کمک‌های بین‌المللی است.
آن منابع درآمدی باید بازسازی شوند. آن‌ها کاملا تخریب شده‌اند. ما هنوز در بودجه‌ عادی دچار مشکل هستیم، چه برسد به بودجه‌های عمرانی و بازسازی. ما برنامه خود را براساس تعهدات کشورهایی که در کنفرانس توکیو بوده‌اند طراحی و تهیه کرده‌ایم.

کشورهایی که قول کمک داده‌اند کدامشان تا به حال به صورت عملی کمک‌های خود را ارایه داده‌اند؟

البته بسیاری از آن‌ها کمک‌های خود را شروع کرده‌اند. ژاپن، کره‌جنوبی، آلمان و آمریکا، ایران و هندوستان از جمله این کشورها بوده‌اند، اما روند و شکل آن کند و نامطلوب است.

آقای کرزای گفته‌اند کشورهایی که به ما قول و وعده کمک داده‌اند به قول‌های خود عمل نکرده‌اند.

بله، همان‌طور که گفتم، روند آن کند است. تنها کشوری که کار جدی خود را شروع کرده ژاپنی‌ها بودند. آمریکایی‌ها نیز پس از سفر اخیر کرزای به آمریکا وارد عمل شده‌اند. چین هم یکسری کمک‌هایی را روان کرده است. اما چیزی که باعث نگرانی مردم و دولت است، این است که، کمک‌ها محسوس نیست. چرا که از مجازی غیردولتی و از طریق موسسات و نهادهای غیردولتی خارجی هزینه می‌شود. این هزینه‌ها هم بیشتر صرف هزینه‌های اداری و پرسنلی این موسسات می‌شود. شاید 10 درصد این کمک‌ها به نوعی به مردم افغانستان برسد.
بقیه این کمک‌ها از طریق این موسسات به هدر می‌رود اما به نام ملت افغانستان و به نام کمک به ما.
آن‌ها بیشتر این کمک را صرف خرید خودروهای آخرین مدل و حقوق بالای پرسنل محلی و خارجی خود کرده‌اند. کرزای هم که گفته این کمک‌ها صور نگرفته، منظورشان روش و نحوه انجام این کمک‌هاست.

بودجه جاری دولت افغانستان چه میزان است و چه میزان از آن حدود دو میلیون دلاری که گفتید بودجه عمرانی است؟

بیش از 400 میلیون دلار این مبلغ بودجه جاری دولت افغانستان است و مابقی بودجه عمرانی است.

آیا در چند ماهی که از سال گذشته، برای تامین این بودجه دچار مشکل بوده‌اید و آیا از نظر زمانی برای تامین آن عقب هستید یا خیر؟

بودجه عادی و جاری ما هیچ مشکلی ندارد. چرا که تاکنون حدود 2/1 میلیارد دلار این بودجه تامین شده است.انشاءالله آن مبلغ مابقی هم تامین خواهد شد، ولی متاسفانه به همان روش غیرقابل قبول سابق.

شما و دیگر کارشناسان سازمان برنامه به دنبال طراحی و راه‌اندازی چه برنامه اقتصادی هستید؟ آیا این برنامه متکی به اقتصاد آزاد است یا گرایش به دولت دارد و یا تلفیقی از هر دو آیا در این مورد فکری شده است؟

برنامه اقتصادی ما متکی بر اقتصاد بازار است. البته ممکن است شکل و شمایل آن متفاوت باشد با آن‌چه که در کشورهای دیگر وجود دارد. این بازار آزاد، باتوجه به شرایط اقتصادی پی‌ریزی خواهد شد. قبل از این، برنامه اقتصادی متکی به بخش دولتی پرقدرت مدنظر بود. فعلا ما می‌خواهیم به تدریج از اقتصاد دولتی به سمت اقتصاد آزاد حرکت کنیم. چرا که تجربه جهانی نشان داده اقتصاد دولتی کارایی لازم را ندارد. در افغانستان هم تجربه خوبی از این اقتصاد نداشته‌ایم.
بسیاری از پروژه‌های دولتی همچنان برگردن دولت سنگینی می‌کند و نمی‌دنیم با آن‌ها چه کنیم.
بسیاری از واحدهای تولیدی دولتی زیان‌ده هستند و بیش از آن چه در می‌آورند، هزینه می‌کنند. نحوه اداره آن‌ها نیز خوب نیست. ما بیشتر تمایل داریم بخش خصوصی را تقویت کنیم.

برای تقویت بخش خصوصی چه راهکارهایی دارید؟

ما در تمام عرصه‌ها امکان حضور بخش خصوصی را فراهم کرده‌ایم. مثلا در مخابرات، مخابرات در افغانستان خصوصی شده است. مناقصه‌ای چند روز پیش برای این کار انجام شد و شرکت آقاخان این مناقصه را برد. در بخش معادن و صنایع سبک نیز همین‌طور. قانون سرمایه‌گذاری خارجی خود را در حدود دو ماه پیش تصویب کردیم و یک شرکت خارجی می‌تواند 100 درصد در افغانستان سرمایه‌گذاری کند.
البته زمین آن در اجاره آن شرکت است ک اجازه آن حدود 30سال است.

آیا برای تقویت و راه‌اندازی وزارت پلان به ویژه از نظر کارشناسی، درصدد هستید کمک‌هایی از کشورهای دیگر بگیرید؟

در تمام وزارتخانه‌های افغانستان مقرر شده که از متخصصین خارجی استفاده شود، چه متخصصین افغانی مقیم خارج و چه خارجی‌هایی که می‌خواهند از طریق موسسات بین‌المللی، مثل صندوق بین‌المللی پول وبانک جهانی در اینجا کار کنند. این هم برای این است که کشور از حالت فعلی خارج شود.

تعداد زیادی از این متخصصین پس از آمدن به کابل و دیدن وضعیت ترجیح دادند که برگردند آیا این صحت دارد؟

بله، شرایط زندگی بسیار نامناسب است. معاش کافی وجود ندارد.

حقوق یک افغانی کارشناس که از آمریکا به این‌جا می‌آید چه میزان است؟

یک متخصص خارجی معمولا تا دو هزار برابر یک افغانی و کارمند افغانی درآمد دارد. این هم به دلیل حقوق پرداختن سازمان های بین‌المللی است که این اختلاف فاحش وجود دارد. ما هم از آن راضی نیستیم.

چه برنامه‌ای برای تقویت توان کارشناسی وزارت پلان دارید؟

یکسری دوره‌های کوتاه‌مدت در کره، هند، آلمان و انگلیس برای کارشناسان خود گذاشته‌ایم که در حال پایان آن دوره‌ها هستند و به زودی به کشور برخواهند گشت.